Геморрой кантип айыктырса болот

Жан жериңди сыздатып, жанды кыйнаганда эч кимге айта албай же көрсөтө албай, өзүң да көрө албай, азапка салган каргашалуу оорулардын бири бул — геморрой. Биздин эл бур ооруну ачык айтып, ооруканага барып көрсөткөндөн уялып жүрө беришет эмеспи. Акыркы жылдары Кыргызстанда бул ооруга кабылгандардын саны өсүп бара жаткандыгын дарыгерлер дагы жашырышпайт. Геморрой эмне себептен пайда болот, анын белгилери, кантип дарыласа болот жана геморрой болбош үчүн эмнелерди биле жүрүү керектиги тууралуу хирург-проктолог Ызакжан Бектенов буларды айтып берди.

– Ызакжан Абдыралиевич, геморройдун пайда болуу себеби кандай, эмне үчүн көбөйүп жатат?

– Мындан 40 жыл мурдагы статистика боюнча, бойго жеткен адамдардын 40%ы геморрой менен ооруйт деген кеп бар эле. Чындыгын айтканда, эмгекке жарамдуу адамдардын 40%ы эмес, андан көбү ооруйт болушу керек деген божомолдор бар. Себеби, геморрой көпчүлүк учурда өзүнүн белгилерин билгизбейт. Канап, ачышып, кычыша баштаганда гана бейтап врачтарга кайрыла баштайт.

Ал эми көпчүлүк кезде ачышпай, кычышпай геморрой чоң заарага барганда кадимкидей түйрүлүп чыгып-кирип жүрө бериши мүмкүн. Киши ал нерсеге көңүл бурбайт, көңүл бурса да эмнегедир көбү чечкиндүү чечим кабыл албайт. Өзгөчө биздин азиалык менталитеттегилер дароо доктурга келип көрүнбөй, уялып жүрө беришет. Көпчүлүгү “баланча ооруп, дарыканадан мындай дарыны алып колдонсо бир аз жакшы болуптур” деп андан сурап алып, өзүн-өзү дарылай башташат.

– Алгачкы белгилери кандай болот?

– Көпчүлүк убакта биз чоң заарага барганды түптөп, негиздеп албайбыз. Эки-үч күндөп чоң заарага барбай жүрө беришибиз мүмкүн. Ага ичтин катышы – эң биринчи себеп. Кайра-кайра чоң заарага баргысы келип ыйына берет, бул дагы геморройдун пайда болуусун жаратуучу бир себеп. Оор жумуш менен иштегендер компьютерде кечке отуруп иштегендер үчүн да мүнөздүү. Азыр жаштарыбыз, деги эле көпчүлүгүбүз отуруп иштейбиз.

Көп кыймылдабай, отуруп иштеген жумушта кичи таздагы кан жакшы айланбаганы себеп болот. Мындан сырткары, дагы көп тараганы көтөн чучуктун тегерегиндеги эттердин өткүр сезгенүүсү. Мындайча айтканда, өткүр “пара- проктит” деп коёт.

– Парапроктит эмнеден пайда болот?

– Бул оору көбүнчө сууктан пайда болот. Карап турсаң, адамдардын көпчүлүгү муздак, сыз жерге отурушат. Жаштарыбыз кышкысын буттарына жука бут кийимдерди кийип жүрүшөт. Буттан өткөн сыздын негизинде көчүктүн ичиндеги бездер сезгенип, тегереги ириңдеп чыгат. Бул ооруну биздин профил бөлүмүбүздө атайын өздөштүрүлгөн ыкма аныктайт, өткүр сезгенүү менен келгендерди биз радикалдуу ыкма деп коёбуз. Себеби, көчүктүн ичиндеги бездер сыртына тээп чыгат. Биз ошол бездин сыртын көздөй кесебиз, муну радикалдуу ыкма менен жаруу деп коёт. Биз жаргандан кийин өткүр сезгенген ириңдүү нерсе ириң түтүкчөсүн пайда кылбай айыгат. Бизде ар бир райондо хирургиялык бөлүмдөр бар. Бирок, алар проктологиялык ооруларга ыңгайлашкан эмес. Проктология бар экенин билбегендер ошолорго барат. Ал эми хирургиянын өзүнүн принциптери бар, ириңдүү сезгенген жерди жаруу керек деген. Алар биздин ыкманы билбейт дагы, ошол ириңдеп турган жерди жарып коёт. Ириң чыгат, бейтап кадимкидей жеңилдеп калат, бирок жанагы ички тешик ачылат дагы, ошол жактан ичегиден инфекция кирип, жарылган жерден сыртты көздөй акырындап ириң түтүкчөсү пайда болуп калат. Муну билгендер дароо биздин бөлүмгө келип дарыланат. Билбегендери бир канча жолу операция болуп, анан акыры андан-мындан угуп, бизге келип жакшы болуп кетишет.

– Геморройду элдик медицина менен айыктырса болобу?

– Элдик медицинада өтө көп нерселерди колдонушат. Геморрой бир пайда болгондон кийин ал геморройду элдик ыкма менен же болбосо терапиялык свеча, майлардын түрлөрү менен дарылаганга болбойт. Мисалы, бирөөнүкү канайт, бириники ачышат, экинчисиники кычышат ж. б. болот. Же тромбоз болуп, түйүн пайда болуп чыгат, бул геморройдун кабылдаган түрүндө свеча, май жана башка дарыларды колдонуп убактылуу дарыланабыз. Бирок геморрой өзү кала берет, анан акырындап чоңоё баштайт. Ошол биринчи, экинчи стадиясында ультура нур менен, латекстик шакекчелер, ваакумдук соргуч менен операцияга жеткирбей, биротоло жакшы кылса болот. Ал эми геморройдун үчүнчү стадиясында бул ыкмалар жакшы ийгилик берет, бирок толук дарылай албайт. Геморрой төртүнчү баскычына өткөндө эң эле жакшы ыкма бул операция болуп саналат. Ошондой болуп турса дагы биздин элдин менталитетиненби уялып, кайдыгер болуп жүрө беришип, оор кабылдоолорго алып келип жатат. Билинбей аз-аздан кан кете берет, анан алы кетип ьшалдырап калганда келет. Текшерип көрсөк канынын жарымы жок болот. Каны аз болсо башка кошумча оорулар пайда болот. Бизге келгенде каны аздардын канын көтөрүп, калыбына келтирип алып анан операция кылууга туура келет.

– Геморройго кабылган кишилердин көпчүлүгү көтөн жаракасы (трещина) менен да жабыркайт экен бул экөөсү жанаша жүрөбү?

– Көпчүлүк убакта биринчи кезде, ички геморрой пайда болот. Туура эмес тамактангандыктан ич катып, убагында чоң заарага барбай калат. Ич катып, киши – чоң заарага барганда ыйынса геморрой түйүндөрү чыгып калат. Ошондо көчүккө геморрой түйүнү тыгылат, ага кошо катып калган заң чыгышы керек болуп натыйжада көчүк чоңурак ачылганга туура келет да, көтөндө жаракат пайда болот. Жаракат пайда болгондо убагында врачка келип дарыланса, жаракатты операцияга жеткирбей дарылаганга болот. Кошо жүргөн оорулар геморрой, трещина, парапроктит, свищ, ириң түтүкчө жана полип. Полип көтөн чучуктун ички жагынан, ичегинин бетинен өсүп чыгат. Полипти убагында алып салбаса, акырындап жаман ооруга айлана турган нерсе болуп саналат. Ар бир киши өзүнүн ден соолугуна көңүл буруп, 40 жаштан кийин бир жылда бир ирет колоноскопиялык изилдөөдөн өтүп турушу зарыл.

– Полиптин пайда болуу себеби эмнеден болот?

– Анын пайда болуу себеби абдан көп. Өзгөчө көтөндө өнөкөт жаракат болгондо ошол жаракаттын ички бурчунан өсүп чыгат. Зат алмашуу процесси тамак сиңирүү системасы бузулгандан чыгат. Көпчүлүк убакта полиптин эч кандай белгилери билинбейт. Полип чоңоюп кеткенде, заңдаганда заң улам ага тийип полипти кырып, анан канай турган болуп калганда жаман ооруга айланышы мүмкүн. Андыктан убагында врачка келип текшерүүдөн өткөн жакшы.

– Геморройду кантип алдын алса болот?

– Эң биринчиси профилактика, бул деген киши өзүнүн чоң заарага баруусун жөндөшү зарыл. Медицина киши жок дегенде эки күндө бир жолу чоң заарага барышы керек дейт. Бирок, мен антип эсептебеймин, адам өзүнүн чоң заарага баруусун негиздеп, күн сайын бир жолу чоң заарага барып турууга тийиш. Андан кийин киши – чоң заарага барганда даарат кагазды колдонбогону жакшы. Мүмкүн болсо жылуу суу менен жууп туруу керек. Киши канчалык кагаз колдонбосун, баары бир көчүктүн кычыктарында заң калат. Ал кишинин температурасы менен акырындап кургайт да басканда акырындап өйкөй баштайт. Бул дагы геморройдун пайда болуусуна бир себеп болот. Отуруп иштөө, аз кыймылдуу жашоо, туура эмес тамактануу ооруга алып келет. Ал эми көпчүлүк аял кишилер кош бойлуу кезинде, төрөт учурунда геморройго чалдыгышат.

Бактыгүл Мундузова, «Кыргыз Туусу»

Доктурга текшерилүүнү көпчүлүк сүйө бербейт. Ал эми проктологго дегеле эч кимдин баргысы жок. Бир жагынан уят көрүшөт. Бирок “ооруну жашырсаң, өлүм ашкере кылат” дегендей, оорунун уяты жок. Бул ирет эл сөз кылуудан тартынган геморрой оорусу тууралуу Улуттук госпиталдын проктология бөлүмүнүн жетекчиси Ызакжан Бектенов менен маек курдук.

АКЧА ТАБУУ ҮЧҮН АЛДАШАБЫ?
– Ызакжан мырза, алгач кепти бизге болгон телефон чалуулардан баштасак.
Чалгандар: “Курбум экөөбүз теледен бир проктологдун жарнамасын көрүп калып, ага барган элек. Текшергенден кийин “силердики геморрой экен. Лазер менен жок кылуу керек. Акысы 4-5 миң сом” деди. Бизден кийин кирген келин да сүйлөнүп чыкканынан сурасак, ага да дал эле бизге айткандай айтыптыр. Биздин анча акчабыз болбогондон кийин Улуттук госпиталдын проктология бөлүмүнө кайрылдык эле, лазер-мазери жок, жөнөкөй дары-дармек менен 2-3 аптада айыктырып коюшту. Ошондон улам тиги проктолог акча үчүн баргандардын баарына “лазер менен дарылаш керек” дей берет окшойт деп калдык. Ушинтип элди алдаса боло береби?”- деп кайрылышты. Бул боюнча эмне дейсиз?
– Сиз айткандай окуялар кездешип жатат. Айта турган нерсе, республика боюнча проктология бөлүмү бизде, анан Ош облустук ооруканасында 16 койкалуу гана бөлүмчө бар. Геморройду сапаттуу дарылап айыктыруу үчүн кеминде 4-5 жылдык тажрыйба керек. Бирок жалпы хирургия жаатында иштеп, анан проктолог болом деп биздин бөлүмгө келип, 1 ай курстан өтүп лицензия алып кеткендер бар. Алардын тажрыйбасы жетишерлик эмес да. Оорунун оор-жеңилине карабай “мындай ыкма колдоном, мынча акча алам” десе, ал өз абийиринде.
– Бир жылда бөлүмгө канча оорулуу келип түшөт?
– Биздин бөлүмдө жоон жана ичке ичеги, көтөн чучук оорулары менен 1 жылда 1500дөн көп адамга операция жасалат. Ал эми амбулатордук түрдө дарылангандардын саны 2000-2500гө жетет.

“БАШКЫ СЕБЕПКЕРИ – ЖАМБАШТА УЮП КАЛГАН КАН”
– Геморрой оорусу эмнеден улам жаралат?
– Көтөн чучуктун ич жагында да, сырт жагында да геморройдук түйүндөр бар. Алар өздөрүнүн “жаздыкчалары” менен (сүрөттө жүзүм мөмөсүндөй) ичегидеги нерселерди сыртка чыгарбай кармап турушат. Адам көп кыймылдабаганда жамбашта кан туруп калат да, ошол геморройдук түйүндөр кандан улам көөп чыгат. Мунун натыйжасында акырындап уюган кан (тромб) пайда болот. Мунун алгачкы белгисине көтөн чучуктун тегерегинин аздан кычышуусу, ачышуусу кирет. Буга айрымдар бир топ жылдар бою маани беришпейт. Анан бир күнү ыйынганда көтөн чучуктан кан чачырап, адам даарат кагазында кан калганын көрөт.
Геморройго кез келгендердин кээсинин көтөн чучугунан геморройдук түйүндөр нокоттой же жаңгактын көлөмүндөй болуп көрүнүп турат. Бул оору – уяттуу эмес, азаптуу оору.
– Келип чыгуу себептерин тагыраак айтсаңыз…
– Оорунун келип чыгышынын себептери бир топ:
ичегинин функциясынын бузулушу (ич катуу, ич өтүү), кош бойлуулук, төрөт, дамамат отуруп иштөө (айдоочулар, офис кызматкерлери ж.б.), оор жумуш, ичимдик ичүү.
Аял кош бойлуу кезинде түйүлдүк жамбаш чарасындагы кан тамырларды кысып калат. Мындай кезде аялдын ичи өтсө же ичи катса, туздуу, ачуу тамактарды көп колдонсо, ансыз да чыңалган кан тамырларды ого бетер чыңалтат да, геморройдун келип чыгуу коркунучун күчөтөт.
Төрөт мезгилинде веналардын чыңалуусунан кан туруп калып, геморройдук түйүндөр чоңоюп кетет. Ошондуктан төрөттөн кийин аял туруп калган кан тарасын үчүн жай басып же жатып көнүгүүлөрдү жасашы керек.
– Геморройдун негизги белгилери кандай?
– Көтөн чучуктун оорушу, кан агуу, геморройдук түйүндүн түшүшү, көтөн чучуктун айланасынын кычышуусу жана ачышуусу, суюктуктун бөлүнүп чыгышы эсептелет.

“МУЗДАГЫРААК СУУ МЕНЕН ГАНА ЖУУНУУ

КЕРЕК!”
– Бул оорунун кандай түрлөрү бар?
– Курч кармаган жана өнөкөткө айланган түрү бар. Мындан тышкары ички, тышкы жана аралаш геморрой деп да ажыратылат.
Сырткы геморрой – көтөн чучуктун терисинин алдында жайгашкан чырмалышкан веналардын кеңейип кетиши.
Ички геморрой – арткы тешиктин ич жагындагы чырмалышкан веналардын кеңейип кетиши. Бул түрү бир нече стадияга бөлүнөт:
I стадия – көтөн чучуктагы чырмалышкан веналардын кеңейиши.
II стадия – веналар кеңейип отуруп, геморройдук түйүн пайда болот.
Күч келгенде (ыйынганда) түйүн көтөн чучуктан чыгып кетет да, бирок кайра калыбына келип калат. Геморрой андан өнүгүп кетпеши үчүн адам дааратканада ичегисин бошоткон соң ордунан турбай жумшак кагаз менен аарчынып, анан муздагыраак суу менен көтөн чучугун кол менен сылап жуушу зарыл. Ысыктын кеңейте, муздактын тарыта турган күчү болгондуктан, муздагыраак суу булчуңдарды жыйрылтып, көтөн чучуктун кайра киришин шарттайт.
Кээ бирлер ордунан туруп, анан булчуңун ичке тартып, геморройду ичке киргизүүгө аракет кылышат. Бул туура эмес. Чыгып калган геморрой адам турганда кыпчылып калат да, ичке кирбейт.
III стадияда геморройдук түйүн түшөт (сыртка чыгып калат). Кол менен ичке киргизүүгө туура келет.
IV стадияда геморройдук түйүн көтөн чучуктун былжыр кабыгы менен кошо сыртка чыгып калат да, ичке киргизүүгө мүмкүн болбой калат (кол менен дагы). Жүк көтөргөндө, көбүрөөк басканда деле чыгып кетет.
Аралаш геморройдо ички жана тышкы веналар да кеңейип кетет.

“ООР ТҮРҮНДӨ ОПЕРАЦИЯ ЖАСАЛАТ”
– Дарылоодо кандай ыкмалар колдонулат?
– Ички геморройдун 1-2-стадиясында консервативдүү дарылоо (операциясыз) жүргүзүлөт. Дары свечалар жана антибиотиктер колдонулат.
Консервативдүү дарылоо жардам бербесе, төмөндөгү ыкмалардын бири колдонулат:
1. Инфракызыл нур менен күйгүзүү. Геморрой түйүндөрүнө келген кан тамырлар күйгүзүлүп, оору жок кылынат.
2. Склеротерапия. Көтөн чучукка атайын зат киргизилет. Геморрой түйүндөрү бырышып, андан ары чоңоюшу токтойт.
3. Латекс шакекчелерин түйүндөргө кийгизүү. Шакекчелер кийгизилген соң түйүндөр өлүп (некроз), өзү түшөт.
Ички геморройдун 3-4-стадиясында операция жасалат. Операциянын узактыгы 30 мүнөттүн тегерегинде.

“САМЫН МЕНЕН ЖУУНБОО, КУЙРУК МАЙ КОЛДОНБОО КЕРЕК!”
– Кээ бирлер геморройдо чочконун майын, куйрук майды колдонушат. Бул туурабы?
– Экөөнүн тең геморройдо таасири жок. Кайра ооруну күчөтүп жиберет. Геморройдун кайсы стадиясы экенин билбей дарыканадан дары-дармек алып, өз алдынча дарыланууга да болбойт. Андыктан убакыт менен акчаны коротпой, проктологго келүү керек.
– Марганцовка, самын менен жуунуучу?
– Экөө тең көбүрөөк колдонгондо көтөн чучуктун айланасындагы терини кургатып, ооруну күчөтүп жиберет. Жогоруда айткандай, геморрой болсо да, болбосо да муздагыраак суу менен жуунуу зарыл. Бул геморройдун жаралуусунун алдын алат.
– Оорунун алдын алууга кеңе­ши­ңиз…
– Ичтин катканына жеткирбөө, ич өтсө убагында дарылануу керек.
Дамамат отуруп иштөөчүлөр 3 саат сайын 10-15 мүнөт басып же көнүгүүлөрдү жасоосу, жумшак креслону катуу орундукка алмаштыруусу кажет.
Ун азыктарынан жасалган тамак-ашты аз, жашылча, айранды көбүрөөк пайдалануу туура.
Боюнда барлар жамбашында кан уюп калбоосу үчүн сейилдеп, гимнастика жасоолору зарыл.

Канымжан Усупбекова